به گزارش روابط عمومی اداره کل کتابخانه های عمومی استان تهران، همزمان با آغاز دهه دوم ماه محرم، نشست‌ نقد و بررسی کتاب «خاتون و قوماندان» روایت زندگی ام‌البنین حسینی، همسر شهید علیرضا توسلی، فرمانده لشکر فاطمیون با حضور مهدی رمضانی، دبیرکل و مدیران نهاد کتابخانه های عمومی کشور؛ مریم قربان‌زاده، نویسنده اثر، گلستان جعفریان؛ منتقد کتاب، خانواده‌های شهدای مدافع حرم، کتابداران و اصحاب رسانه روز سه شنبه ۱۰ مردادماه به همت اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان تهران در سالن جلسات کتابخانه مرکزی پارک شهر تهران برگزار شد.

مهدی رمضانی دبیرکل نهاد در این نشست کتاب «خاتون و قوماندان» را اثری جذاب دانست و گفت: چارچوب، ابعاد، ظرفیت و تبیین کتاب، تصویرسازی، نکات حضرت آقا در تقریظ کتاب، همگی از نقاط قوت کتاب محسوب می‌شود.

وی ادامه داد: شهید سلیمانی می‌فرمودند: «از دل تهدیدها، فرصت ایجاد می‌شود.» اتفاقاتی که در سوریه رخ داد، ظاهری تلخ داشت که در مقابلش خلق حماسه، جهاد و معنویت قرار گرفت. شاید اگر این حادثه اتفاق نمی‌افتاد، کنار هم قرار گرفتن برادران افغانستانی، پاکستانی، عراقی، لبنانی و ایرانی در قالب فاطمیون، زینبیون و... هرگز تجربه نمی‌شد. در آن صورت تشکیل جلسه‌ای با این کیفیت که در آن عزیزان افغانستانی و ایرانی کنار هم بنشینند و از موضوعی مشترک صبحت کنند، به سادگی امکان‌پذیر نبود. بنابراین این اتفاق، از برکات و نقاط پنهان حادثه بود و تقریبی که حاصل شد، مخصوصاً بین دو ملت ایران و افغانستان بسیار ارزشمند است. جهت همسو و زاویه دید یکسان، از ظرفیت‌هایی بود که در خلال این حادثه ایجاد شد.

دبیرکل نهاد ادامه داد: آشنایی مسئولین با مسائل و دغدغه‌های مهاجران با خواندن چنین کتابی، که شاید با این نگاه نگاشته نشده، بسیار ارزشمند است. اینکه ما نسبت به مسائل یکدیگر جرأت ابراز نظر می‌کنیم، کتاب می‌نویسیم و تجربیات خود را به اشتراک می‌گذاریم، اتفاق بزرگی است. ما در نهاد برای فعال شدن این ظرفیت بسیار تلاش کردیم و این جلسه در همین راستا برگزار شد. همچنین ما به بحث تقویت منابع کتابخانه‌ای با موضوع افغانستان اهتمام داشته‌ایم. این ظرفیت را باید پاس بداریم و از آن در راستای آنچه به عنوان سرزمین تمدنی ایران بزرگ یاد می‌شود، زبان و تعلقات دینی مشترک، استفاده کنیم و خدای ناکرده حوادث سیاسی از علاقه ما نسبت به یکدیگر کم نکند.

وی سخنان خود را با بیان آخرین جمله از کتاب «جانستان، کابلستان» رضا امیرخانی خاتمه داد و گفت: «رو به روی حرم امام رضا(ع)، جانستان عالم، می‌ایستیم و سلام می‌دهیم و برای چشمان بلاکش هندوکش و برای انسان ایران بزرگ دعا می‌کنیم.»

خاتون زنی مدرن و روشنفکر است

همچنین گلستان جعفریان در این نشست طی سخنانی گفت: وقتی کتاب را مطالعه کردم دیدم خاتون خواستگارهای زیادی دارد و پدرش روی ازدواج او حساس است. با این وجود این پدر وقتی عکس شهید توسلی را می بیند می گوید من به این پسر دختر می دهم. خاتون می گوید این آدم پولی ندارد ولی خدا و مذهب برایش ملاک و معیار انتخاب است.

وی با بیان اینکه خاتون برای من در این کتاب یک زن مدرن و روشنفکر است، ادامه داد: او به شدت نیاز دارد تحصیل کند و در اجتماع دارای پرستیژ اجتماعی باشد و به نوعی معیارهای مدرن دارد اما  از آنجا که به مدرسه نمی رود، درد می کشد. او در یادداشت هایش می گوید می خواهد مادر و همسری باشد که درس بخواند تا با حرف های سطحی، فرزندانش از مادری و همسرش از نادانی او عذاب نکشند. خاتون در عین اینکه ۱۵ سال دارد  مانند یک زن مدرن رفتار می کند. او انتخابگر است. وقتی علیرضا توسلی را انتخاب می کند پای این انتخاب می ایستد. او با چرخ خیاطی به سختی این زندگی را اداره می کند و در عین مشکلات مالی تلاش می کند که فرزندانش را راحت تر بزرگ کند.  به هر حال او همسری را انتخاب می کند که از قضا دست به هر کاری می زند با فقر دست به گریبان است و فقرشان مادی است نه فرهنگی.

خاتون و همسرش الگو و راهنمای ما در زندگی

این منتقد ادامه داد: یک دلیل افتخار آفرینی این خانواده این است که فقر فرهنگی ندارند. این معیارها، خاتون و همسرش الگو هستند. او به جای غر زدن به چرخ خیاطی رو می آورد و کار می کند. عملکرد او زندگی را نجات می دهد و او با انتخاب شهید برای این زندگی سختی های بسیاری می کشد. جالب است که من در برخورد با زنان شهید اغلب دیدم که شهدا بسیار هوای همسرشان را داشته اند که در زندگی مشترک دچار سختی مالی و ... نشوند اما شهید توسلی  وقتی می خواهد به سوریه برود به خاتون می گوید من می روم سوریه و تو به این چرخ خیاطی بچسب.

قلم نویسنده نگاهی نو و جدید به همراه دارد

وی گفت: من این کتاب را به علاقه مندان ادبیات پایداری توصیه می کنم. قلم نویسنده کتاب را به جهت نگاهی نویی که دارند، می ستایم. اغلب درباره همسران شهدا نگاهی تکراری وجود دارد و تا الان شاید خیلی از نویسندگانی که در این حوزه کار می کردند به دلیل موازی کاری و تکراری بودن آثار از این حوزه کنار کشیدند اما قربان زاده نویسنده کتاب در اثر «دریادل» و این کتاب نگاهی جدید و نو داشته است.

گلستان با بیان اینکه خاتون شخصیت زن داستان پای انتخاب خودش می ایستد، افزود: اشکش را همسرش نمی بیند. شکایتی هم از مشکلات مالی نمی کند. او تلاش می کند سواد اطلاعاتی و دانشی خود را افزایش دهد و به ارتزاق روحی اش می پردازد به طور مثال درباره علت جهاد مبانی نظری را از منابع مختلف جستجو می کند. از سوی دیگر تلاش می کند که مسایل مالی را در زندگی حل کند و این بسیار قابل تقدیر است.

شفافیت ویژگی خاص قلم نویسنده است

این محقق با بیان اینکه شفافیت از ویژگی های قلم قربان زاده بوده و تکلیف خواننده با کتاب ایشان روشن است، تاکید کرد: این خصوصیت در ادبیات پایداری مهم است. البته این کتاب به لحاظ تکنیکی در ژانر خاطره نگاری نمی گنجد چون خاطرات خیلی به هم پیوسته در این اثر روایت نمی شود. در خاطره نگاری باید پی رنگ، شخصیت پردازی و ... وجود داشته باشد اما جای آن در این اثر خالی بود و خاطرات خیلی جمع و جور و اصلاح شده در اثر قرار می گیرد.

جعفریان افزود: پیچیدگی شخصیت زن و مرد داستان به عنوان دو مهاجر افغان بسیار زیاد است و بنابراین مضمون رمان بسیار پیچیده است اما تکنیک پایش لنگیده و پا به پای محتوا نتوانسته پیش بیاید. ما روایت ساده ای را از زندگی خاتون می شنویم و این حالت باعث می شود خیلی مخاطب با آن همذات پنداری نکند و سختی ها آن را به پای زندگی یک مهاجر افغان می گذارد.

به گفته او، نویسنده می توانست با شرح جزئیات بیشتر در شخصیت پردازی ها و داستان، خواننده را به آن نزدیک کند. توصیف افغانستان و شهرهای آن در حد یک روایت مادربزرگانه است و جزئی نمی شود. وقتی شخصیت داستان وارد سوریه می شود، پیوند نویسنده با داستان قوی تر می شود شاید به این دلیل که نویسنده و راوی در بحث سوریه میانشان پیوندی رخ می دهد و باعث می شود که داستان در این بخش بهتر و دقیق تر روایت شود.

کتاب «خاتون و قوماندان»انتقال دهنده سیره شهدا است

ام البنین حسینی، همسر شهید توسلی نیز که به صورت مجازی در این نشست حضور یافت، گفت: امیدواریم بتوانیم سیره شهدا را منتقل کنیم. همانطور که کتاب بیان کرده این داستان زندگی ام البنین حسینی و سختی های دوران زندگی او از کودکی تاکنون به عنوان یک مهاجر است.

وی ادامه داد: دوران کودکی من در شرایط جنگ و سختی سپری شد و من می دیدم در همسایگی و بسیج محله کاروان های زیادی به جنگ اعزام می شوند. جنگی که شرایط خودش را داشت و این چه حکمتی بود که من که کودکی ۵ ساله بودم برایم سوال بود که چطور یک خانم وقتی می داند همسرش قرار است شهید شود او را به جنگ می فرستند. با گذشت زمان و مهاجرت هایی که بالاجبار صورت می گرفت، زندگی ما در کودکی سختی های بسیاری داشت. در عین حال من برای خودم دنیای عجیبی داشتم.  من احساس می کردم خداوند این سرنوشت را برای من مقدر کرده که در  کنار یک رزمنده بی شیله و پیله که پول ندارد، زندگی کنم. زمانی که ایشان به من معرفی شد اولین جرقه در ذهن پدرم روشن شد و حس محبت پدرم را به ایشان می دیدم و برایم جالب بود.

وی افزود: حتی در فاصله خواستگاری تا زمانی که ازدواج کردیم با اینکه ارتباطی نداشتیم من همواره ایشان را دعا می کردم که در راه نجات میهن می جنگد. ما در عید غدیر ازدواج کردیم. من وقتی روحیه معنوی ایشان را دیدم پذیرفتم که زندگی سختی ممکن است داشته باشم ولی این سختی را پذیرفتم گرچه الان حس می کنم سختی وجود نداشته است. من خیلی سختم بود صبح ها برای نماز بیدار شوم اما ایشان با روش های خودش من را برای نماز صبح ترغیب می کرد.

شهید علیرضا توسلی دغدغه بیداری اسلامی داشت

وی ادامه داد: شخصیت و محبت ایشان مرا به قدری لبریز کرده بود که سختی های دوری را در زمان اعزام به جبهه احساس نمی کردم. حضور و محبت و سخنان او را همواره در کنار خود حس می کردم. امروز همه درگیر امورات زندگی خودشان هستند ولی این شهید همواره دغدغه بیداری اسلامی را داشت و در عالم خودش این هدف را دنبال می کرد.

حسینی گفت: ایشان سال ۹۰ وارد سوریه شد و در اردیبهشت ماه سال ۹۲ شهید شدند. من همان زمان هم چرایی حضور مدافعان افغانستانی را در سوریه درک نمی کردم ولی ایشان همواره می گفتند سوریه کربلای ما است. من همواره فکر می کردم با این سخنان حضورش را در آنجا توجیه می کند اما بعدها فهمیدم که جایگاه مدافعان حرم به چه میزان اهمیت دارد و به این حضور افتخار می کردم. ایشان و همرزمانش و ما خانواده ها سختی های این حضور را پذیرفتیم. شهید توسلی دفاع از حریم خانواده و اهل بیت(ع)، تشکیل یک یگان نظامی شیعی و تغییر دولت و ملت ایران نسبت به مهاجران افغان را دلایل حضور در سوریه می دانست.

همسر شهید توسلی اضافه کرد: حضرت آقا این کتاب را مطالعه کردند و این کتاب باعث شد با استفاده از اطلاعات آن آگاهی های نسبت به وضعیت  من و شهروندان افغانی پیدا کنند.

مهاجران افغان برای دفاع از ارزش های انقلاب همواره تلاش کرده اند

حسینی گفت: ما مشکلات زیادی در دهه ۶۰ و ۷۰ داشتیم البته الان معتقد هستم تصمیمات دولت در برابر افغان ها در آن دوره حتما دلایلی داشته است. به هر حال به عنوان مهاجران افغان ذره ای در هدفمان برای دفاع از ایران خللی ایجاد نشد و برای دفاع از ارزش های انقلاب همواره تلاش کردیم.

قربان زاده نویسنده کتاب هم در ادامه این نشست درباره انگیزه خود از نگارش کتاب گفت: وقتی درباره شهدای افغانستان پژوهش می کردم، فکر نمی کردم درباره یک شهید مهاجر کتابی بنویسم. البته من از دوران دبیرستان نسبت به شهدای مهاجر احساس تعلق داشتم و همواره دوست داشتم به آنها بپردازم. از سوی دیگر من به حوزه ادبیات دری و فارسی شیرین افغانستان و شعرهای آن ها علاقه داشتم.

وی ادامه داد: اطلاعات ما درباره مهاجران افغان و حضورشان به عنوان مدافع حرم برگرفته از اطلاعات و شایعات در رسانه ها و فضای مجازی است و برایمان همواره این سوال مطرح بود که چرا یک افغان که می تواند با کارگری در ایران هم زندگی کند باید برای دفاع از ایران به سوریه برود. یک روز همسرم گفت که جانبازی از سوریه برگشته و بچه ها می خواهند به عیادت او بروند. من رفتم به آن جلسه و از این جانباز خواستم من را با مهاجران افغان مدافع حرم ارتباط بدهند.  از این طریق من با خانواده شهید توسلی آشنا شدم و طی دو سال گفت و گوهایی با همسر شهید داشتم و بعد نوشته هایم به محضر یکی از دوستان مورد وثوق خانم حسینی رسید و اینگونه کتاب شکل گرفت؛ سپس در مشهد یک رونمایی ساده گرفته شد.

قربان زاده گفت: این کتاب فقط شمایی از زندگی یک دختر افغانی نیست بلکه روایت دختر ایرانی است که دلش می خواهد لحظه به لحظه رشد کند و خودش را ارتقا دهد. خانم حسینی با تمام مشکلات و محدودیت هایی که داشته کتاب می خواند و به لحاظ علمی خودش را رشد می دهد و انتظار دارد که همسرش نیز یک کتاب خوان باشد.

این محقق بیان کرد: من اگر می خواستم همه تلخی ها و سختی های مهاجران افغانی را بیان کنم شاید باعث ناامیدی و سیاه نمایی می شد.

وی عنوان کرد: اینکه چرا نویسندگان و ناشران افغانی همت نکردند که به سختی های زندگی مهاجران افغان در ایران بپردازند باید در جای دیگری بررسی شود و اگر قرار است در ادبیات افغانستان ژانری در این باره شکل بگیرد باید این عزم در خود مردم افغانستان وجود داشته باشد. البته این به معنی ندیدن کم کاری های ما نیست اما لازم است که خود افغان ها نیز در این باره کار کنند.

قربان زاده با اشاره به اینکه بحران هویت نوجوانان افغانستانی در ایران به شدت زیاد است، گفت: خالد حسینی افغانستان را از دریچه عکس ها می دیده است. این گسست فرهنگی برای نوجوان افغان دردناک است آنها سعی می کنند ایرانی حرف بزنند و فارسی دری حرف نمی زنند. کسی می گفت شما کتاب را ایرانیزه کرده اید در حالی که این طور نیست و من کتاب را افغانستانیزه کرده ام.

به گفته قربان زاده، بسیاری از نوجوانان افغان متولد در ایران نسبت به ادبیات افغانی نا آشنا هستند. باید نسل جوان  و نوجوان افغان با شاعران، ادبا و اسطوره های افغانستانی آشنا شوند.

وی تاکید کرد: من تلاش کردم از دریچه یک شهید افغانی به این هویت بپردازم اما لازم است افغانستانی ها نیز از دریچه خودشان به این فرهنگ بپردازند.

در بخش دیگری از این نشست پدر شهید مصطفی صدر زاده از شهیدان مدافع حرم به بیان خاطرات خود از فرزند شهیدش پرداخت و گفت: شهید مصطفی صدرزاده متولد ۱۳۶۵ دانشجوی ترم آخر رشته ادیان و عرفان دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز بود. او فرمانده گردان عمار لشکر فاطمیون بود که در ظهر تاسوعا حین درگیری با نیروهای تروریست توسط تیر تک‌تیرانداز نیروهای تکفیری در حلب سوریه به شهادت رسید. شهید مصطفی صدرزاده به مدت دو سال و نیم در درگیری‌های علیه تروریست‌های تکفیری به دفاع از حرم حضرت زینب(س) پرداخت و طی این مدت هشت بار مجروح شده بود.

محمدصدرزاده پدر این شهید مدافع حرم از خصوصیات و ویژگی‌های اخلاقی فرزند شهیدش سخن گفت و افزود: مصطفی از ذریه حضرت زهرا(س) و از طرف مادرش سید بود. او همیشه عاشق بسیج و فعالیت‌های در بسیج بود. در نهایت آنقدر عمرش را صرف این مسیر کرد که خداوند اجرش را با شهادت داد.

عارف جعفری، مدیر دفتر افغانستان در حوزه هنری طی سخنانی گفت: موانعی برای تحقق آرمان ها و ارزش های مهاجران افغانی وجود دارد و یکی از آنها چالش بین زندگی معنوی و مادی است که به خوبی در کتاب ترسیم نشده است.

وی افزود: متن می تواند آئینه ای برای انعکاس زندگی مهاجران افغان به مسئولان کشور باشد. شهید توسلی که در لشگر فاطمیون شهید شده است می تواند نمادی برای مهاجران افغانی باشد که علی رغم مشکلات زیاد در زندگی مادی، برای ارزش های معنوی جنگیدند. تعداد شهدای افغانی ۴۲۰۰ نفر در جنگ بوده که در مقایسه با آمار شهدای ایرانی بسیار قابل تامل است. تا سال ها این قضیه مخفی ماند و به آن توجه نشد؛ وقتی در سوریه شهدای افغانی زیادی شهید شدند، باعث شد مسئولین به این موضوع توجه بیشتری کنند.

وی سخنانش را با قطعه شعری از خود به پایان رساند:

هستم به درد خویش گرفتار، یا علی

راه امید من شده دیوار، یا علی

دور از دیارم و غم غربت شبیه کوه

عمریست بر سرم شده آوار، یاعلی

چون صید تیر خورده زمین می خورم و باز

می ایستم به نام تو هر بار، یا علی

دل خسته ام از این همه بن بست پیش رو

دل مرده ام از این همه تکرار، یا علی

چون کاغذ رها شده در چنگ گرد باد

دل بسته ام به دست تو این بار، یا علی

ابوزینب همسر شهید محمد جعفر حسینی در این نشست توضیحاتی درباره زندگی همسر خود ارائه کرد و به بیان خاطراتی درباره سیره و روش او پرداخت.

 سید مسافر فعال فرهنگی افغانستان و همرزم شهید ابوحامد نیز طی سخنانی گفت: بچه های انقلابی ایران نمی دانستند نگاه ما افغان ها به ایران و دفاع از ارزش های آن ها چیست. ما نیاز داریم وجوه اشتراک بین ایرانی ها و افغان ها تقویت شود. اگر بخواهیم تمام مشکلات مهاجران افغان را بگوییم واقعا باعث نا امیدی می شود اما انقلابی گری باعث می شود که ما هم علی رغم سختی های بسیار برای این ارزش ها بجنگیم. این نکات در کتاب بیان شده است.

وی افزود: واژه های زیبای افغانی در کتاب استفاده شده که بسیار قابل ستایش است. البته در کتاب برخی از واژه ها نیز استفاده شده که برای من به عنوان یک افغان غریب بود. کتاب خاتون نخستین اتفاقی است که برای خانم های افغانستانی رقم می خورد تا زنان قهرمان افغان را بشناسیم چون اساسا آنها شناخته نشده و مظلوم باقی ماندند.

سید مسافر در پایان بیان کرد: یک زن افغان علی رغم سختی هایش اجازه نمی دهد کسی متوجه این سختی شود. نویسنده حتی به این لحظه های سخت نزدیک شود و این بسیار قابل توجه است.

شعرخوانی نغمه مستشار نظامی، دبیر محفل ادبی نهاد کتابخانه های عمومی کشور پایان بخش این نشست بود که چند قطعه از ترجیع بند خود در وصف کتاب را قرائت کرد:

برگ سبزی تقدیم به «خاتون و قوماندان»

اَلا یا اَیُّهَا السّاقی اَدِرْ کَأسَاً و ناوِلْها

که عشق آسان نمود اوّل ولی افتاد مشکل‌ها

اگر چه پیش چشمت بود فرزندان دلبندی

خدا می خواست تنها با غم عشقش بپیوندی

شریفی چون مزار و خون‌جگر چون کابلی آری

تو باغ لاله ای در دامن پاک دماوندی

-چه خواندی در قنوت آخرین خود ابوحامد،

که با شوق ملاقات شهیدان رخت می بندی؟

نگاهم کردی و گفتی: «شبت خوش باد من رفتم،

به یادم باش در محشر به نام آبرومندی»

نگاه آخرت بر تپه های سبز (جولان) بود

چه چشم انداز زیبایی، چه پایان خوش آیندی

چه عکسی روبروی بارگاه حضرت زینب

چه لبخندی، چه لبخندی، چه لبخندی، چه لبخندی!

 مبادا گرد خورشید جهان پروانه کم باشد

مبادا چشم دشمن لحظه ای سمت حرم باشد

*********

خاتون

خداحافظ گل سوری؛ خدا یار تو قوماندان

خدای مهربانی ها نگهدار تو قوماندان

 اگر چه تیرها خورده ست از زخم زبان خاتون

نکرده لحظه ای تردید در کار تو قوماندان

حرم چشم انتظار غیرت عباسی ات مانده

چه کرده نوحه های «یا علمدار» تو قوماندان

چه گفتی با رفیقان در مصاف نور و تاریکی

که دل ها شد چنین مست و گرفتار تو قوماندان

ابالفضل علی(ع) بوسیده آن بازوی خونین را

چه باک از کافری کآمد به پیکار تو قوماندان

نشد گردان کفتاران و اردوی حرامی ها

حریف لشکر پاک و جگردار تو قوماندان

فدای خطبه ی دروازه ی ساعات یا زینب

 فدای نام تو؛ یا عمه ی سادات!   یا زینب!

************

نجیب و عاشق و آزاده و پاکند این مردم

نبینم بی قرار و تلخ و غمناکند این مردم

نبینم قندهار و کابلستان را به ویرانی

نبینم غرق خون و خفته در خاک‌اند این مردم

نبینم کودک زیبای افغان را بدون پا

که اهل همت و بی باک چالاکند این مردم

هماره آسمان عشقشان مهرآفرین بادا

اگر با قلب زخمی، چشم نمناکنداین مردم

مبادا سفره افطارشان از خون دل رنگین

که اهل روزه و ایمان و امساک‌اند این مردم

به سرداران خود می بالد این خاک گهرپرور

که همچون آب صافی، روشن و پاکند این مردم

کبوتر شد دلت از کابل و طوس و نجف تا شام

به غیر از در حرم قلب کبوتر کی شود آرام